Zihinsel Engellilik
DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU NEDİR? (DEHB)
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite bozukluğu, bireyin yaşının ve gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik, istekleri ertelememe ve aşırı dikkat sorunlarıyla kendini gösteren psikiyatrik bir bozukluktur.
DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞUNUN BELİRTİLİRİ NELERDİR?
Bir kişide Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (ki bundan sonra DEHB diye anılacak.) nun varlığından söz edebilmek için belirtilerin yedi yaşından önce başlaması
( bebekken bile bazı belirtiler görülebilir!) birden fazla ortamda görülmesi, sürekli, sürekli bir kişinin günlük yaşamını etkileyecek düzeyde olması gerekmektedir. DEHB nin üç temel belirtisi vardır.
a) Dikkat Eksikliği : Dikkat süresinin ve yoğunluğunun bireyin yaşına göre az olması durumudur. Bu sorunu yaşayan kişiler belirli bir noktaya odaklanmakta güçlük çekerler yada dikkatleri kolayca dağılır. Dağınık ve unutkandırlar, sık sık eşya kayıp ederler. Dikkat eksikliği olan birey için dikkatin bir noktaya odaklanması kalabalık ve gürültülü ortamlarda daha da zordur. Üzerlerine aldıkları işi bitirmekte zorlanırlar. Kendileriyle konuşulduğunda konulara dinliyormuş görüntüsü verirler.
b) Aşırı Hareketlilik .(Hiperaktivite): Bireyin yaşından ve gelişim düzeyinden beklenmeyecek düzeyde hareketli olmasıdır. Bu kişiler uzun süre yerlerinde oturamazlar. Otururken elleri ayakları kıpır kıpırdır. Çoğu zaman hareket halindedirler ve çok konuşurlar. Bitmek bilmeyen bir enerjileri vardır.
c) Dürtüsellik: Bireyin kendisini kontrol edebilmesinde bir sorunun olmasıdır. Bu bireyler yapacakları şeyin sonucunu düşünmezler. Acelecilik, istekleri erteleyememe, söz kesme,sıra bekleyememe gibi özellikleri olan kişiler de bu sorunun olduğu düşünülür.
DEHB nin TİPLERİ NELERDİR?
Üç farklı tipi vardır.
1- Dikkat Eksikliği önde olan tip: Dikkat Eksikliği ön plandadır. Aşırı hareketlilik v dürtüsellik ya yoktur ya da tam olacak şiddetli değildir.
2- Aşırı Hareketlilik önde olan tip: Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirgin olarak vardır. Dikkat Eksikliği belirtileri vardır ancak tanı olarak kadar şiddetli değildir.
3- Birleşik tip:Hem Dikkat eksikliği hem de aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirtileri tanı olacak kadar şiddetlidir. En sık olarak görülen tiptir.
DEHB NEDEN KAYNAKLANMAKTADIR?
Bu bozukluk beyindeki dikkat ve davranış kontrolü ile ilgili bölgelerin farklılığından kaynaklanmaktadır. DEHB kalıtsal bir bozukluktur. Yani anne yada babadan çocuğa geçer. Bu tanıyı alan çocukların anne – babalarında ve kardeşlerinde benzer belirtiler olma olasılığı 2 – 8 kat daha fazladır. Bu sorunun zeka ile ilgisi yoktur. Toplumda yaygın olarak hiperaktif çocukların zeki olduklarına inanılmaktadır. Oysa hiperaktif çocukların çoğu normal bir zekaya sahiptir. Ayrıca zeka geriliği olup da hiperaktif olan çocuklar da vardır.
DEHB na erkek çocuklarda kız çocuklarına oranla daha sık rastlanır. Erkek çocuklarda genelde dürtüsellik ön planda iken, kız çocuklarında dikkat eksikliği ön plandadır.
DEHB TANISI NASIL KONUR?
Bu sorunun tanısı için önce aileden çocuğun detaylı gelişim öyküsü ve davranışlarıyla ilgili bilgiler alınır. Ayrıca aileden tanısı için kullanılan bazı ölçekleri doldurması istenir. Çocuk bireysel olarak muayene edilir. Dikkat ve diğer becerileri değerlendiren kartlar yapılır. Eğer çocuk okula gidiyorsa öğretmenlerinden davranışları ve akademik durumu ile ilgili bilgiler alınır. Sonuç olarak aile, öğretmen ve doktor değerlendirmeleri birleştirilerek bu tanıya ulaşılır.
DEHB NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Tedavinin ilk şartı, aile – okul – hekim arasındaki işbirliğidir. Bu işbirliği ekseninde ilaç, anne – baba eğitimi – öğretmen eğitimi ve çocuğun bireysel terapisi tedavinin olmazsa olmazlarıdır. Bu yöntemler içinde en etkin ve en kısa sürede veren tedavi ilaç tedavisidir. Ancak çocuğun, anne – babanın ve öğretmenin bu konudaki eğitimi, tedavinin etkinliği ve kalıcılığı önemlidir. Uzun süreli bir sorun olduğu için tedavi planı da uzun süreli ve çocuğa özel olmalıdır. Özellikle ailenin DEHB konusunda bilgi sahibi olması çocuk için çok önemlidir. Çocuktaki DEHB belirtilerini yanlış yorumlayarak çocuğun hareketlerini yaramazlık, şımarıklık, tembellik veya üstün zekaya bağlayan aile, ileride telafisi çok zor olan durumların ortaya çıkmasına neden olacaktır. Aile yukarıdaki belirtiler ortaya çıktığında hemen Özel Eğitim Kurumları, - M.E.B. Rehberlik Araştırma Merkezleri veya Doktor kontrolünde bilgilendirilmelidir.
ANNE BABALAR VE ÖĞRETMENLER NE YAPMALI VE NASIL DAVRANMALIDIRLAR?
- Öncelikle uygun tanı ve tedavi için bir çocuk ruh sağlığı uzmanına başvurup, hekimle işbirliği yapılmalıdır. Bu sorun evde anne babanın ya da okulda öğretmenin uygulayacağı disiplin yöntemiyle çözülebilecek bir sorun değildir.
- Çocukla iletişim kurarken mutlaka göz teması kurun, sizi dinlediğinden emin olun, gerekirse söylediğinizi tekrarlatarak kontrol edin.
- Evde ve okulda, açık ve net kullar ve sınırlar oluşturun. Bu kurallara bağlı kalın.
- Çocuğun güçlü ve zayıf yanlarını belirleyip, başarılı olabileceği durumlar ve etkinlikler planlayın. Çocuğun kendine güvenebilmesi ve benlik saygısının artması için çok önemlidir.
- Olumlu davranışları övgü, sevgi ve ödülle destekleyin.
- Göz ardı edebileceğiniz, ilginizi çekmek için yapılan davranışları görmezden gelin.
- Olumsuz davranışlarının doğal sonuçlarını yaşamalarına izin verin.
- Kurallar ve sınırlar bozulduğunda uygun bir ceza verin (mola, bir ayrıcalığı geri almak, puan düşürmek).
- Eleştiriden çok övgüyü kullanın. Özellikle başka çocukların içinde onu eleştirirken kaçının. Değer çocuklarla kıyaslamayın.
- Çocuğunuzla her gün en az yarım saat “özel zaman” uygulaması yapın. Bu uygulama sırasında onun istediği bir oyun ya da etkinliği gerçekleştirin. Bu süre içinde çocuğu yönlendirmeyin, eleştirmeyin, bir şeyler öğretmeye çalışmayın. Amaç bir şey öğretmek değil birlikte keyifli zaman geçirebilmektir.
- Ev dışında sosyal ve sportif etkinliklere katılmasını destekleyin.
